Οι Χρονότοποι Ορισμένων Χαρακτήρων στον Καπετάν Μιχάλη

Περίληψη

Η  παρούσα εργασία επιχειρεί μια ερμηνευτική  προσέγγιση του μυθιστορήματος του Ν. Καζαντζάκη  “Καπετάν Μιχάλης” μέσα  από  την εφαρμογή  της θεωρίας του χρονότοπου  του Μιχαήλ Μπαχτίν. Η θεωρία αυτή συνίσταται από ένα ειδικό τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνική  πρακτική διαμορφώνει την αντίληψη της  δυναμικής του χρόνου στο χώρο, έχοντας ως βάση τις συνακόλουθες θέσεις του αφηγητή και του αναγνώστη. Βασίζεται επίσης στην αρχή της αδιαιρετότητας του χρόνου και του χώρου, και στην πεποίθηση  ότι η εικόνα του ανθρώπου είναι πάντα βαθιά χρονοτοπική. Η εφαρμογή της θεωρίας ενδείκνυται σε πολυφωνικά μυθιστορήματα στα οποία πραγματώνεται ένας ιστορικός διάλογος παρελθόντος  παρόντος. Η αναπαράσταση του χώρου και του χρόνου, στοιχεία της μορφής και του περιεχομένου στο μικρόκοσμο του κειμένου, αποτελούν βιώματα του ιστορικού ανθρώπου, του λόγου του των πολιτισμικών του αξιών. Ο χρόνος διαβάζεται στο χώρο έτσι η ιδεολογική ποιότητα των γεγονότων και των προσώπων είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης του χωροχρόνου  στον οποίο διαδραματίζονται. Στον “Καπετάν Μιχάλη”  μέσα από την ηθογραφική μυθοπλασία αναπαριστώνται και εξυμνούνται αξίες και ηρωικές πράξεις κατά την κρητική επανάσταση του 1889. Ο ετεροδιηγητικός παντογνώστης αφηγητής πετυχαίνει μια ελεύθερη διαλογική σχέση ανάμεσα στον αναπαριστώμενο και  αναπαριστώντα  κόσμο. Οι χρονότοποι των μυθιστορηματικών ηρώων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην απόδοση του ιδεολογικού υπόβαθρου του έργου. Χωρίζονται σε δύο αντιθετικούς άξονες, από τους οποίου  o  ένας διατρέχει  τη χωροχρονική κατηγορία του ελληνικού στοιχείου, και ο άλλος του τουρκικού. Πρόκειται για μια αντιπαράθεση  δύο διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων με πρόσημο θετικό και αρνητικό αντίστοιχα, ηθικό και ανήθικο. Κύριοι εκφραστές τους είναι  οι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες του Καπετάν Μιχάλη και του  Νουρή μπέη. Ο πρώτος είναι γεννημένος στην Κρήτη στα μέσα  του 19^ο αιώνα  ζει την ευτελιστική  και  βασανιστική  κατοχή του νησιού από τους Τούρκους. Είναι κληρονόμος του  διαχρονικού  αγώνα των προγόνων του για ελευθερία και δικαιοσύνη. Τα ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την σημερινή συνθήκη είναι συμπυκνωμένα στην παροντική στιγμή και καθορίζουν τη συμπεριφορά του στο “τώρα”. Γι αυτό αντιμετωπίζει με σεβασμό, περηφάνια, ηρωισμό και αυταπάρνηση τις κρίσιμες στιγμές της επανάστασης. Οι  επιμέρους χρονότοποι του καθορίζουν την εκάστοτε συμπεριφορά του. Ο δεύτερος, ο Νουρή μπέης  ενσαρκώνει  το δεύτερο  πόλο της αντίθεσης είναι ο αφέντης των τουρκικών  κατοχικών δυνάμεων. Οι μικρότεροι χρονότοποι από τους οποίους περνά του υπαγορεύουν τις αντίστοιχες δικές του εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις. Ανάλογα δρουν καταλυτικά  τα αξιακά συστήματα των άλλων ηρώων όπως της Εμινέ, του Πολυξίγκη, του Τίτυρου τα οποία είναι προσδιορισμένα χρονοτοπικά. Οι χρονότοποι είναι  ζωντανοί εξελισσόμενοι και οδηγούν τους ήρωες στην εσωτερική τους ωρίμανση. Συμπερασματικά φαίνεται ότι ο κρητικός πολιτισμός  οφείλει την ορισμένη  ποιότητά του  στην οργανική σχέση του με τον τόπο, και στον ιστορικό χρόνο καθώς  το παρελθόν ζει στο  παρόν  ως  ζώσα  πραγματικότητα  σε  μια  διαχρονία.