Ο Καζαντζάκης Ποιητής της Οδύσειας και Αναγνώστης του Ομήρου: Όροι Πρόσληψης και Ευρωαμερικάνικες Διαμεσολαβήσεις

Περίληψη

Η μελέτη που ακολουθεί επικεντρώνεται στην πρόσληψη του ομηρικού μύθου από τον Νίκο Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης μελετά το ομηρικό κείμενο και αναστοχάζεται τον ομηρικό μύθο με τη διαμεσολάβηση της θεατρικής μεταγραφής Der Bogen des Odysseus του G. Hauptmann, αλλά και της ελεύθερης οδυσσειακής γαλλικής μετάφρασης του Victor Bérard. Εργάζεται για τη δημιουργία της δικής του Οδύσειας κατά τη μακρά περίοδο, όπου στην ομηρική έρευνα επικρατούν οι Ενωτικοί και η Σχολή της Νεοανάλυσης με τον αρχηγέτη της, Ι.Θ. Κακριδή, μελλοντικό συνεργάτη του Κρητικού συγγραφέα στη μετάφραση του Ομήρου. Ο Καζαντζάκης αισθάνεται λοιπόν πως κατά κάποιον τρόπο νομιμοποιείται και από επιστημονική άποψη, δηλαδή δικαιούται να συνομιλήσει με έναν και μοναδικό μεγάλο πρόγονο-ποιητή και να θεωρήσει πως η δική του δημιουργία συντελείται «κατ’ εικόνα και ομοίωση» της ομηρικής υιοθετώντας μια στάση που θα την ονομάζαμε «ναρκισσιστική συμπόρευση», σύμφωνα με τον όρο του A. Berman. Η ιδιαίτερη οικειότητα και συγγένεια που ο Καζαντζάκης αισθάνεται απέναντι στον πρόγονο-ποιητή, του επιτρέπει να θεωρήσει πως συνεχίζει το δικό του έργο, ακόμα και να προχωρήσει σε μια παρωδιακή αντιστροφή τυπικών ομηρικών χωρίων, όπως οι γενεαλογίες. Ο αυτοπροσωπογραφικός του Οδυσσέας είναι ένας πλάνητας (flâneur) με την μεταφορική και την κυριολεκτική σημασία του όρου, γιατί αγαπάει την περιπλάνηση σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, κουλτούρες και ιδεολογίες.

Αυτή η άναρχη και ανεξίθρησκη ιδεολογική ποικιλία, μαζί με την έννοια του αέναου ταξιδιού καθιστούν την Οδύσεια του Καζαντζάκη αγαπητό και ευπώλητο ανάγνωσμα για τη γενιά του χιπισμού και των Beat, με τη μεσολάβηση φυσικά της απλοποιητικής κι ευκολοδιάβαστης μετάφρασης του K. Friar. Γενικά η πρόσληψη της καζαντζακικής Οδύσειας πραγματοποιείται αρχικά σε σύγκριση και σύγκρουση με άλλες γνωστές ομηρικές μεταγραφές, κυρίως μάλιστα με το εμβληματικό έργο Οδυσσέας του J. Joyce που φαίνεται διαμετρικά αντίθετο ως προς τη διαχείριση του μύθου.