«Επηρεάζοντας το θεατή προς την επιθυμητή κατεύθυνση...»: Το θέατρο του Σ. Μ. Αϊζενστάιν στη δεκαετία του 1920 και η μετάβασή του από το θέατρο στoν κινηματογράφο

Περίληψη

Το άρθρο εξετάζει το θέατρο του Σ. Μ. Αϊζενστάιν κατά τη δεκαετία του 1920 και τη μετάβαση του σκηνοθέτη από το θέατρο στον κινηματογράφο μέσα στη σύγχρονή τους πολιτισμική πραγματικότητα. Οι πρώτες θεατρικές και κινηματογραφικές αναζητήσεις του Αϊζενστάιν φωτίζονται σε σχέση με ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά ζητήματα της εποχής του, την επίδραση του έργου τέχνης στο θεατή. Οι απόψεις του Αϊζενστάιν, που γίνονται φανερές τόσο από τα θεωρητικά κείμενά του όσο και τις καλλιτεχνικές δημιουργίες του, πέρασαν από τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο (1918-1921) χρησιμοποίησε πρακτικές της σύγχρονής του τέχνης της αγκιτάτσιας, δημιουργώντας σχετικά εύληπτα έργα που στόχευαν στην άμεση πολιτική προπαγάνδα μέσω της χρήσης του «τυπάζ», ευανάγνωστων χρωματικών και ενδυματολογικών κωδίκων και συγκεκριμένων εικόνων για τη μετάδοση αφηρημένων εννοιών. Κατά το δεύτερο στάδιο (1922-1924) ο Αϊζενστάιν ανέπτυξε πιο εκλεπτυσμένες απόψεις για την επίδραση στο θεατή, μαθητεύοντας δίπλα στο θεατρικό σκηνοθέτη Μεγιερχόλντ. Ο Αϊζενστάιν έβαλε σε εφαρμογή τις μεθόδους του δασκάλου του ως σκηνοθέτης του θεάτρου Προλετκούλτ της Μόσχας, διαρκώς αναθεωρώντας τις πρακτικές του, εξοβελίζοντας αναποτελεσματικές μεθόδους και δοκιμάζοντας νέες, όπως αποδεικνύουν οι παραστάσεις και τα θεωρητικά του κείμενα. Στο τρίτο στάδιο συντελείται η μετάβασή του στον κινηματογράφο με την ταινία Απεργία (1925). Σε αυτήν, ο σκηνοθέτης επαναχρησιμοποίησε στοιχεία της προηγούμενης καλλιτεχνικής δουλειάς του (με χαρακτηριστικότερο το «μοντάζ των ατραξιόν») αλλά έβαλε σε εφαρμογή και νέους τρόπους που του αποκάλυψε η ιδιαιτερότητα της κινηματογραφικής τέχνης, όπως η ενσωμάτωση εικόνων ανεξάρτητων από το διηγηματικό κόσμο της ταινίας.