Επιτελέσεις της ελληνικότητας σε διεθνή αθλητικά δρώμενα: σώμα, έθνος και πολιτική σε κίνηση
DOI:
https://doi.org/10.26248/sport-soc.vi2.1783Λέξεις-κλειδιά:
Megaevents, Ολυμπιάδες, αθλητισμός, οπαδισμός, εθνικισμός, χορός, Ελλάδα, χορός του ΖορμπάΠερίληψη
Το παρόν άρθρο διερευνά τη διαπραγμάτευση της εθνικής ταυτότητας σε διεθνή αθλητικά δρώμενα. Η μελέτη επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες επιτελέσεις της ελληνικότητας ακολουθώντας τον κινηματογραφικό χορό του Ζορμπά σε εθνικές αθλητικές νίκες, Ολυμπιάδες, παγκόσμια ή ευρωπαϊκά πρωταθλήματα και αθλητικές συναντήσεις. Η προσοχή στρέφεται σε ευρύτερες εθνικοποιητικές διαδικασίες αναδεικνύοντας τις κοινωνικοπολιτικές σχέσεις όπου εμπλέκεται ο αθλητισμός. Η προσέγγιση είναι ανθρωπολογική και η έρευνα πραγματοποιήθηκε στην ευρύτερη περιοχή των δυτικών προαστίων της Αθήνας (Αττική), εστιάζοντας στο πλαίσιο ενός δήμου στα δυτικά της Αθήνας, μεταξύ Σεπτεμβρίου 2020 και Σεπτεμβρίου 2022. Η έρευνα βασίστηκε σε μεθόδους Οπτικής Ανθρωπολογίας, και οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες είναι δρώντα υποκείμενα που ασχολούνται ποικιλοτρόπως με τον αθλητισμό. Μέσα από αγαπημένες συνήθειες, αθλούμενες, αθλητές, προπονητές, καθηγήτριες φυσικής αγωγής και θεατές, προβαίνουν σε διαφορετικές ενσώματες επιτελέσεις εντός και εκτός γηπέδων, αναδεικνύοντας πόσο πολύπλοκος, ρευστός και πολιτικός μπορεί να είναι ο αθλητισμός.
Αναφορές
Αγγελίδου, Α. (2023). Το κόκκινο αστέρι και ο κόκκινος σταυρός: τελετουργία και οικονομία της αγοράς στη μετασοσιαλιστική Βουλγαρία. Στο Α. Αγγελίδου & Ρ. Αστρινάκη (Επιμ.), Ανθρωπολογικές αναζητήσεις στον Ελλάδα του 21ου αιώνα [Τόμος προς τιμήν της Δήμητρας Γκέφου–Μαδιανού] (σελ. 334-356). Πατάκης.
Αθανασοπούλου, Λ. (2023). Αν δεν κάνεις θόρυβο δεν είσαι καλός…» Φύλο και προπονητική ηγεσία στην γυναικεία ερασιτεχνική καλαθοσφαίριση στην Ελλάδα. Αθλητισμός και Κοινωνικές Επιστήμες, 2.
Άντερσον, Μπ. (1997). Φαντασιακές Κοινότητες. Στοχασμοί για τις απαρχές και τη διάδοση του εθνικισμού (μτφρ.: Π. Χαντζαρούλα). Νεφέλη.
Ανδριάκαινα, Ε.(1996). Η διαμάχη για το ρεμπέτικο: Η ελληνικότητα ως ισορροπία λόγου -πάθους. Στο Ν. Κοταρίδης (Επιμ.), Ρεμπέτες και ρεμπέτικο τραγούδι (σελ. 225-57). Πλέθρον.
Γιαννακόπουλος, Κ. (2005). Πόλεμοι μεταξύ ανδρών: Ποδόσφαιρο, ανδρικές σεξουαλικότητες και εθνικισμοί. Σύγχρονα Θέματα, 88, 58-67.
Ζαϊμάκης, Γ. (2013). Η πολιτική οικονομία του ποδοσφαίρου στην ύστερη νεωτερικότητα. Eμπορευματοποίηση, παγκοσμιοποίηση και αποικιοποίηση. Στο Γ. Ζαϊμάκης & Ν. Κοταρίδης (Επιμ.), Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών. Αντιπαλότητες και πολιτικές της ταυτότητας (σελ. 27-58). Πλέθρον.
Ζαϊμάκης, Γ. & Φουρναράκη Ε. (2015). Εισαγωγή. Στο Γ. Ζαιμάκης & Ε. Φουρναράκη (Επιμ.), Κοινωνία και αθλητισμός στην Ελλάδα. Κοινωνιολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις. Αλεξάνδρεια.
Ζαϊμάκης Γ. & Κοταρίδης Ν. (Επιμ.), Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών. Αντιπαλότητες και πολιτικές της ταυτότητας. Πλέθρον.
Ζαϊμάκης Γ. & Ε. Φουρναράκη (Επιμ.), Κοινωνία και αθλητισμός στην Ελλάδα. Κοινωνιολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις. Αλεξάνδρεια.
Ζωγράφου, Μ. (1989). Λαογραφική – Ανθρωπολογική προσέγγιση του Σέρρα χορού των Ποντίων. Aδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Ζωγράφου, M. (2003). Ο χορός στην ελληνική παράδοση. ArtWork.
Ζωγράφου, Μ. (2006). Σύγχρονοι προβληματισμοί στην έρευνα του χορού. Ανθρωπολογία του χορού ή και εθνο-«χορολογία». Εθνολογία, 12, 173-191.
Herzfeld, M. (1998). Η ανθρωπολογία μέσα από τον καθρέφτη: κριτική εθνογραφία της Ελλάδας και της Ευρώπης (μτφρ.: Ρ. Αστρινάκη). Αλεξάνδρεια.
Hobsbawm, E. (1994). Έθνη και εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα. Πρόγραμμα, μύθος, πραγματικότητα (μτφρ:. Χρ. Νάντρις). Ινστιτούτο του Βιβλίου- Μ. Καρδαμίτσα.
Κουλούρη, Χρ. (1997). Αθλητισμός και όψεις της αστικής κοινωνικότητας, γυμναστικά και αθλητικά σωματεία 1870-1922. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας (ΙΑΕΝ– ΓΓΝΓ).
Κουτσοκέρας, Α. (2021). (Ξανά)μπαίνοντας στο παιχνίδι: η περίπτωση των αθλητών καλαθοσφαίρισης με αμαξίδιο του Γυμναστικού Συλλόγου Γ.Σ. Δωδεκάνησος στην Ρόδο. Διπλωματική Εργασία του μεταπτυχιακού προγράμματος Αθλητικές Σπουδές, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Κράους, Ρ. (1980). Ιστορία του χορού. Νεφέλη.
Λυκούδη, Α. (2021). Αναζητώντας τα όρια: Η αναρρίχηση ως άθλημα ρίσκου στην σύγχρονη Ελλάδα. Διπλωματική Εργασία του μεταπτυχιακού προγράμματος Αθλητικές Σπουδές, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Μάργαρη, Ζ. (2004). Χορός και ταυτότητα: Έλληνες εκτός Ελλάδος. Στο Ε. Αυδίκος, Ρ. Λουτζάκη & Χρ. Παπακώστας (Επιμ.), Χορευτικά ετερόκλητα, (σελ. 95-110). Ελληνικά Γράμματα.
Μπάτλερ, Τζ. (2008 [1993]. Σώματα με σημασία (μτφρ.: Π. Μαρκέτου). Εκκρεμές.
Νικολακάκης, Μ. (2017). «Μοντέρνα Κίρκη». Τουρισμός και ελληνική κοινωνία την περίοδο 1950- 1974. Αλεξάνδρεια.
Παπαδημητρίου, Λ. (2009). Το ελληνικό κινηματογραφικό μιούζικαλ. Κριτική–πολιτισμική θεώρηση. Παπαζήσης.
Παπακώστας, Χρ. (2014). «Σαχάι σίβαρόν ινάι». Ρόμικες μουσικές και χορευτικές ταυτότητες στη Μακεδονία. Πεδίο.
Πατεράκη, Μ. (2002). Η αθέατη πλευρά του Ζορμπά. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών ΤΕΦΑΑ, Θεσσαλονίκη.
Πατεράκη, Μ. (2013). Η συμβολή της Οπτικής Ανθρωπολογίας στη μελέτη του χορού. Επιστήμη του Χορού, 6, 1-18.
Πατεράκη, Μ. (2014). Πολιτισμική εγγύτητα και κινηματογραφικός χορός: ανθρωπολογική ανάλυση του κινηματογραφικού χορού με τους «θεατές» στον Κορυδαλλό Αττικής. Διδακτορική διατριβή. Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Πατεράκη, Μ. (2017). Ελληνικός κινηματογράφος, χορός και πολιτισμική εγγύτητα: μία ανθρωπολογική ανάλυση με τους «θεατές» στον Κορυδαλλό Αττικής. Στο Μ. Παραδείση, Α. Νικολαΐδου (Επιμ.), Από τον πρώιμο στο σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο: Ζητήματα μεθοδολογίας, ιστορίας, θεωρίας (σελ.104-140). Gutenberg.
Παπαδημητρίου, Λ. (2009). Το ελληνικό κινηματογραφικό μιούζικαλ. Κριτική–πολιτισμική θεώρηση. Παπαζήσης.
Royce, A. ([1980]2005). Η Ανθρωπολογία του Χορού. Επιμ.: Μ. Ζωγράφου. Nήσος.
Σμιθ, A. (2000). Εθνική ταυτότητα. Οδυσσέας.
Σπύρος, Θ. (2013). Ποδόσφαιρο και ποιητικές της τοπικότητας. Mια ανθρωπολογική προσέγγιση. Στο Γ. Ζαϊμάκης & Ν. Κοταρίδης (Επιμ.), Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών. Αντιπαλότητες και πολιτικές της ταυτότητας (σελ. 237-258). Πλέθρον.
Στεφανή, Ε. (1997). Οι αναπαραστάσεις της Ελλάδας στις εθνογραφικές ταινίες ξένων δημιουργών: 1960-1980. Αδημοσίευτη διατριβή. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Τσούμας, Θ. (2016). Η Γυμναστική στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Από τις σωμασκίες στη σωματική αγωγή (1834-1936). Opportuna.
Φουρναράκη, Ε. (1998). Η σωματική αγωγή των δύο φύλων στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Στο Οι χρόνοι της ιστορίας, για μια ιστορία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου 17-19 Απριλίου 1997.
Χείλαρη, Α. (2009). Τοπική και εθνική ταυτότητα σε κίνηση: το παράδειγμα του «Τσακώνικου χορού» στο Λεωνίδιο Αρκαδίας. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή. Τμήμα Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Appadurai, A. (1996). Modernity at large: cultural dimensions of globalization. University of Minnesota Press.
Archetti, E. (2003). Playing Football and Dancing Tango: Embodying Argentina in Movement, Style and Identity. In Enduardo Archetti, Noel Dyck (Εds.) Sport, Dance and Embodied Identities, (pp. 217-231), Berg.
Bairner, Α. (2008). Sport, nationalism and globalization: relevance, impact, consequences. Hitotsubashi Journal of Arts and Sciences, 49, 43-53.
Banks, M. (2001). Visual methods in social research. Sage.
Banks, M. & Morphy, H. (1997). Introduction: Rethinking Visual anthropology. In M. Banks, M. H. Morphy &. H. Wiltshire (Eds.), Rethinking Visual Anthropology (pp. 1-35). Yale University Press.
Bateman, A. (2014). Introduction: sport, music, identities. Sport In Society, 17(3), 293-302. https://doi.org/10.1080/17430437.2013.810422.
Becovic, M. (2024). Sport policy, and politics in the Western Balkans. Routledge.
Besnier, N. (2014). Sports, bodies, and futures: an epilogue. The Contemporary Pacific, 26(2), 435-444. https://doi.org/10.1353/cp.2014.0047.
Besnier, N. & Brownell, S. (2012). Sport, modernity and the body. Annual Review of Anthropology, 41, 443-459.
Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. Routledge.
Bien, P. (2000). Nikos Kazantzakis’s novels on film. Journal of Modern Greek Studies. 18 (1), 161-169. https://doi.org/10.1353/mgs.2000.0002
Brentin, D. & Cooley, L. (2015). Sport and nationalism. A review of the literature. Studies on National Movements, 3,1-33.
Brentin, D. (2019). The politics of football in Yugoslavia: sport, nationalism and the state, Southeast European and Black Sea Studies, 19(4), 643-645. https://doi.org/10.1080/14683857.2019.1652008
Buckland, J. (1999). Introduction: Reflecting on dance ethnography in Dance in the Field. In J. Buckland (Ed.), Theory, methods, and issues in dance ethnography (pp. 1-10). Macmillan Pres LTD.
Clifford, J. (1986). “Introduction: Partial Truths”. In J. Clifford & G. Marcus (Eds.), Writing Culture. The poetics and politics of ethnography (pp.1-26). California Press.
Cotton, N. (2016). Du performatif à la performance : la “performativité” dans tousses états. Sens public. https://doi.org/10.7202/1044398ar
Cowan, J. (1990). Dance and the body politic in Northern Greece. Princeton University Press.
Desmond, J.C. (1997). Introduction. In J.C. Desmond (Ed.), Meaning in motion: New cultural studies of dance (pp. 1–25). Duke University Press.
Dunning, E. (1999). Sport matters. Sociological studies of sport, violence and civilization. Routledge.
Dyck, N. & Archetti, E. (2003). Introduction – Embodied Identities: Reshaping social life through Sport and Dance. In E. Archetti & N. Dyck (Eds.), Sport, Dance and Embodied Identities (pp 1-22). Berg.
Eriksen, T. (2010). Ethnicity and nationalism (third edition). Pluto Press.
Gell, A. (1998). Art and agency. An Anthropological theory. Clarendon.
Giurchescu, A. (1999). Shifts in orientation: socialist ideology and folklore research. In T. J. Buckland (Ed.), Dance in the field, theory, methods, and issues in dance ethnography (pp. 41-55). Macmillan Press.
Gongaki, K. (2018). Body culture. A spiritual echo of Olympia and the fragmented nature of physical education in the modern – day school in Greece. In K. Margaritis (Ed.), Law, ethics and integrity in the sport industry (pp. 157-168). IGI Global.
Gray, G. (2010). Cinema. A visual Anthrοpology. Berg.
Handler, R. (1998). Nationalism and the politics of culture in Quebec. University of Wisconsin Press.
Herzfeld, M. (1997). Cultural intimacy. Social poetics in the nation –state. Routledge.
Herzfeld, M. (1998). Anthropology through the looking-glass critical ethnography in the margins of Europe. Cambridge University Press.
Hobsbawm, E. (1992). Nations and nationalism since 1780. Programme, myth, reality. Cambridge University Press.
Karayanni, St. (2004). Dancing fear and desire: race, sexuality and imperial politics in Middle Eastern dance. University Press.
Kirtsoglou, E. (2004). For the love of women: Gender, identity and same-sex relations in a Greek provincial town. Routledge.
Knight, D. (2012). Cultural proximity: Crisis, time and social memory in Central Greece. History and Anthropology, 23(3), 349-384.
Kotnik, V. (2009). Sport and nation in anthropological perspective: Slovenia as land of skiing nation-hood. Antropologija, 7, 53-66.
Long, J. & Spracklen, K.(2021). Music and sport: Exploring the intersections, Sport in society, 24 (1), 1-7. https://doi.org/10.1080/17430437.2020.1839237.
Loutzaki, I. (2001). Folk dance in political rhythms, Yearbook of Traditional Music, 33, 127-137. MacClancy, J. (1996). Sport, identity, and ethnicity. Berg.
Macdonald, S. (1997). Identity complexes in Western Europe: Social anthropological perspectives. In S. Macdonald (Ed.), Inside European Identities (pp. 1-26). Berg.
MacFarland, A. (2017). Sport in Southern Europe. In Robert Edelman and Wayne Wilson (Eds.), The Oxford Handbook of Sports History, (pp. 347-360). https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199858910.013.5
Manos, I. (2003). To dance or not to dance? Dancing dilemmas in a border region in Northern Greece. Focaal: European Journal of Anthropology, (Special Section on European states at their borderlands: Cultures of support and subversion in border regions) 41, 21-32.
Neofotistos, V. (2019). Sport and nationalism in the Republic of North Macedonia. Focal—Journal of Global and Historical Anthropology, 85, 110–122.
Ottosson, A. (2019). Book Review. The Anthropology of sport: bodies, borders, biopolitics. American Ethnologist, 46 (1), 105-129.
Ozturkmen, Α. (2001). Politics of national dance in Turkey: A historical reappraisal. Yearbook of Traditional Music, 33, 139-143.
Pateraki, M. & Karampampas, P. (2014). Methodological insights in dance anthropology. In V. Nitsiakos, I. Manos, G. Aggelopoulos, A. Angelidou & V. Dalkavoukis (Eds.), Balkan Border Crossings, 3rd Volume Konitsa Summer School (pp.149-174). LIT.
Pateraki, M. (2010). “Looking back, moving forward”. Parallel polyphonic representations of historical and contemporary dance practices. In Lescovic. Nitsiakos et al. (Eds.), Balkan Border Crossings. 2nd Annual of Konitsa Summer School (pp. 221-235). LIT.
Pateraki, M. (2017). Cinematic dance as a local critical commentary on the ‘economic crisis’: Exploring dance in the Korydallos of Attica area in Greece. In E. Chrysagis & P. Karampampas (Eds.), Collaborative intimacies in music and dance. Anthropologies of Sound and Movement. (pp. 187-206). Berghahm.
Pateraki, M. & Mountakis, K. (2013). Zorba’s cinematic dance: Global fame, local claim beyond studios and screens. Science of Dance, 6, 67-85.
Pavasovic, T. Trost & Kovacevic, N. (2013). Football, hooliganism, and nationalism: The Reaction to Serbia’s Gay Parade in reader commentary online. Sport in Society, 16(8), 1054-1076. https://doi.org/10.1080/17430437.2013.801224.
Pink, S. (2001). Doing visual ethnography: Images, media, and representation in research. Sage.
Pipyrou, S. (2016). The Grecanici of Southern Italy: Governance, violence, and minority politics. University of Pennsylvania Press.
Rakocevic, S. (2015). Ethnochoreology as an interdisciplinary in a postdisciplinary era: a historiography of dance scholarship in Serbia. Yearbook For Traditional Music, 47, 27-44.
Ramsey, K. (1997). Vodou, nationalism, and performance: The staging of folklore in mid-twentieth- century Haiti. In J. C. Desmond (Ed.), Meaning in motion: New cultural studies of dance (pp. 345- 378). Duke University Press.
Reed, S. (1998). The politics and poetics of dance. Annual Review of Anthropology, 27, 503-532.
Sack, A. S. Z. (2000). Soccer and Croatian nationalism: A prelude to war. Journal of Sports and Social Issues, 24, 305-320.
Sahlins, M. (1998). Culture and practical reason. University of Chicago Press.
Shue, H. (2016). Bombing to rescue? NATO’s 1999 bombing of Serbia in fighting hurt: Rule and exception in torture and war. Oxford University Press
Smith, A. (1997). National identity. University of Nevada Press.
Sutton, D. & Wogan, P. (2009). Hollywood blockbusters. The Anthropology of Popular Movies. Berg.
Testa, A. (2022). Waves of extremism: an applied ethnographic analysis of the Bosnia and Herzegovina football terraces. Frontiers in sports and active living, 4, 770441. https://doi.org/10.3389/fspor.2022.770441.
Tiesler, N. Cl. & Coelho, J.N. (2008). Globalized football nations and migration. The city and the dream. Routledge.
Turner, V. (1974). Dramas, fields, and metaphors. Cornell University Press.
Tzanelli, R. (2006). Impossible is a fact: Greek Nationalism and international recognition in Euro (2004) Media, Culture & Society, 28(4), 483–503. https://doi.org/10.1177/0163443706062913.
Vjekoslav, P. (2001). United they stood, divided they fell: Nationalism and the Yugoslav School of Basketball, 1968–2000.Nationalities Papers,29(2) , 267 – 291. https://doi.org/10.1080/00905990120053746.
Walker, T. (2018, June 25). Jesse Lingard’s post-goal hype dance: How to do it in four easy steps. The Guardian.
Zaimakis, Y. (2009). Bawdy songs and virtuous politics: Ambivalence and controversy in the discourse of the Greek left on rebetiko. History and Anthropology, 20(1), 15-36. https://doi.org/10.1080/02757200802650496.
Zografou, M. & Pateraki, M. (2007). The invisible dimension of Zorba’s dance. Yearbook of Traditional Music, 39, 117-131.
Zografou, M. & Pipyrou, S. (2008). Dancing in history: Socio-political aspects of dance identity of two distinctive groups in Greece. Studia Choreologica, 34, 25–41.
Τhomas, H. (2003). The body, dance, and cultural theory. Palgrave.
Λήψεις
Δημοσίευση
Πώς να δημιουργήσετε Αναφορές
Τεύχος
Ενότητα
Άδεια
Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.
