Of Lacan, Derrida and Women

Abstract

Η λακανική ψυχανάλυση καταλαμβάνει μια αμφιλεγόμενη θέση στις σπουδές του φύλου (gender studies). Παρόλο που ο Ζακ Λακάν είναι υπεύθυνος για μια σειρά από βαθυστόχαστες μελέτες πάνω στη συγκρότηση της έμφυλης ταυτότητας του υποκειμένου, έχει κατηγορηθεί πολλάκις για φαλλοκεντρισμό - την αναπαράσταση των δύο φύλων μέσα από μια μοναδική, αμετάβλητη, ανδροκεντρική οπτική. Αν και εκθέτει με μεγάλη ενάργεια τη «φυσιοκρατική πλάνη» ("naturalistic fallacy"), δηλαδή την προσπάθεια διακαιολόγησης της δεσπόζουσας ιεραρχίας των φύλων ως αποτελέσματος βιολογικών λειτουργιών, αφιερώνει σημαντικό μέρος της ανάλυσής του στην κατάδειξη του γεγονότος ότι το υπάρχον σύστημα του φύλου δεν μπορεί να αλλάξει ή να αντικατασταθεί, εφόσον η ταυτότητά μας ως «άνδρες» ή «γυναίκες» βρίσκεται ακινητοποιημένη στις γλωσσικές δομές του Συμβολικού. Με αυτόν τον τρόπο, αν και το φύλο κατανοείται ως μιας πολιτισμική προσταγή, μπορεί να επιβάλλεται από ένα σύστημα το οποίο διαιωνίζει τον εαυτό του στο διηνεκές μέσω της εισόδου του νηπίου σε ένα κόσμο κατεστημένων σημασιών που χαρακτηρίζεται από την αδιασάλευτη κυριαρχία του φαλλού.
Η παρέμβαση του Ζακ Ντεριντά δείχνει ότι η κατανόηση από τον ίδιο τον Λακάν της ταυτότητας του φύλου, όπως αυτή συγκροτείται μέσα και μέσω των γλωσσικών δομών του Συμβολικού -των συμβατικών σημασιών που αποδίδονται στο φύλο από την πατριαρχία- μπορεί να στραφεί εναντίον των πολιτικών συμπερασμάτων του ίδιου του Λακάν. Ο Ντεριντά καθιστά εμφανές ότι ο φαλλός παίρνει την προνομιούχο του θέση μέσω μιας ανάγνωσης που εξαρτάται από μια σειρά από σημαίνοντα που είναι αδιαχώριστα από τη σημασία της πατριαρχίας. Όμως, η μεταβλητότητα της σημασίας ως εγγενούς στοιχείου της γλώσσας διαρρηγνύει τη συνοχή της συγκρότησης της ιεραρχίας του φύλου και καθιστά εφικτή την επανασημασιοδότηση του φαλλού. Η αποδόμηση του Ντεριντά αμφισβητεί το αναπόφευκτο της διαιώνισης της πατριαρχικής τάξης που περιορίζει το γυναικείο «φύλο» στη θέση του ευνουχισμένου Άλλου.