Greed and the mixed constitution in Xenophon’s Anabasis

Abstract

ΣΤΗΝ προκείμενη εργασία εξετάζω την Ανάβαση του Ξενοφώντα, προκειμένου να φέρω στο φως κάποιες ιδέες που φαίνεται να υπόκεινται στη βάση της αφήγησης. Εστιάζω σε τρία τέτοια θέματα: στο ζήτημα της ηγεσίας, στο ζήτημα του πανελληνισμού και στην καταστροφική δύναμη της απληστίας. Τα δύο πρώτα ζητήματα είναι οικεία στους μελετητές και γι’ αυτό είμαι σύντομος στην πραγμάτευσή τους. Τεκμηριώνω την παρουσία του τρίτου θέματος (της καταστροφικής δύναμης της απληστίας) καταδεικνύοντας ότι ο Ξενοφώντας (παράδοξα ίσως) στην αφήγησή του αντιμετωπίζει το μισθοφορικό στρατό ως πόλη εν κινήσει και δείχνει συστηματικά πώς μία πόλη διαλύεται από την απληστία. Στο κείμενο εντοπίζω ίχνη της ακόλουθης αντίληψης: η απληστία καταστρέφει μία πόλη εκτρέποντας καθένα από τα πολιτειακά στοιχεία (μοναρχία, αριστοκρατία, δημοκρατία) στις αρνητικές τους εκδοχές (δεσποτισμό, ολιγαρχία, οχλοκρατία). Μέσα από τις ίδιες ενδείξεις στο κείμενο φαίνεται να υπάρχουν ίχνη και της εξής σκέψεως: μία πόλη λειτουργεί σωστά, όταν όλα τα στοιχεία του πολιτεύματός της λειτουργούν αρμονικά. Υποστηρίζω, ως εκ τούτου, ότι ο Ξενοφώντας προοικονομεί την περίφημη ‘μικτή πολιτεία’ του Πολυβίου (και αυτό ίσως αποτελεί κάποιο έρεισμα για να υποστηρίξουμε ότι η θεωρία για τα έξι πολιτειακά στοιχεία, τρία θετικά και τρία αρνητικά, ανάγεται στον Αρχύτα από τον Τάραντα). Υποστηρίζω, επίσης, ότι η πολιτική πραγματικότητα ανάγκασε τον ιστορικό να αντιληφθεί ότι το ιδεώδες της μικτής πολιτείας δεν ήταν πρακτικά εφαρμόσιμο. Στην αφήγησή του ο Ξενοφώντας φαίνεται να μεταχειρίζεται διαφορετικά τα τρία αυτά βασικά θέματα και η διαπίστωση αυτή ανοίγει ένα ‘παράθυρο’ στις αναλυτικές μεθόδους που εφαρμόζει: άλλα θέματα μένουν στο επίπεδο της υποδήλωσης (πανελληνισμός), άλλα επιβάλλονται στον αναγνώστη (ηγεσία) και άλλα ίσως εξυπηρετούν στο να διαρθρώσουν το κείμενο για τους σκοπούς του ίδιου του Ξενοφώντα ως συγγραφέα (απληστία).