Υφολογικά στον Διγενή Ε: περιπτώσεις υπέρβασης της ισομετρίας

Abstract

Στην πρόσφατη υφολογική προσέγγιση του Διγενή Ε που έδωσε ο Bernard Fenik, η αρχή της ισομετρίας μορφής και περιεχομένου στον μεμονωμένο στίχο του ακριτικού έπους θεωρείται "στέρεα θεμελιωμένη, στη θεωρία και στην πράξη".
Η μελέτη που ακολουθεί δεν αμφισβητεί αυτήν τη διαπίστωση. Δεν θα μπορούσε άλλωστε. Θεωρεί, όμως, ότι δεν είναι ασήμαντες και χωρίς ενδιαφέρον οι περιπτώσεις εκείνων των, λίγων, στίχων του Ε όπου η ισομετρία καταργείται, λιγότερο ή περισσότερο έντονα. Πιθανότατα τις περιπτώσεις αυτές θα είχε στον νου του και ο Fenik όταν συνέχιζε την παραπάνω διαπίστωσή του με τη φράση: "δεν είναι όμως [η ισομετρία] ακόμη τόσο διάχυτη όσο θα καταστεί αργότερα".
Η κατάργηση της ισομετρίας σημαίνει σαφώς την κατάργηση ενός νόμου της προφορικής ποίησης. Αντίστροφα: η κατάργηση της ισομετρίας δίνει μία ένδειξη προσωπικού ύφους, κρύβει έναν συγκεκριμένο ποιητή πίσω από τους στίχους, κρύβει έναν δημιουργό που προσπαθεί να φανερωθεί σπώντας ένα καλούπι τής, μη προσωπικής, προφορικής σύνθεσης.
Ποια θα ήταν η σημασία του εντοπισμού και της μελέτης ενός τέτοιου φαινομένου σε μία πολύστιχη επική σύνθεση όπως ο Διγενής Ε, με σαφή τα σημάδια της προφορικότητας; Εμφανώς, πρόκειται για συμβολή στη μελέτη όχι του προφορικού, παραδοσιακού, αλλά του προσωπικού ύφους του Ε δηλαδή, του ύφους που χαρακτηρίζει τον δημιουργό εκείνον που έβαλε σε μία σειρά, και προσπάθησε να ενοποιήσει, μία ομάδα από προφορικά ηρωικά άσματα του 10ου και 11oυ αιώνα, για να δημιουργήσει τη χαλαρή επική σύνθεση που μας διέσωσε το χειρόγραφο του Escorial.